Humanizm (łac. humanitas, czyli „człowieczeństwo”, „ludzkość”) to prąd umysłowy zwiastujący nadejście odrodzenia. Istota tego początku renesansu polegała przede wszystkim na uświadomieniu sobie wartości własnej, jedynej i niepowtarzalnej osobowości, jaką jest ludzka (sumanus to „ludzki”).
Naczelnym hasłem tegoż światopoglądu jest „Homo sum, humani nil a me alienum puto”. Oto właśnie nastała zmiana myślenia ludzi o ludziach, o sobie. Humanizm przecież ma swoje źródła w średniowieczu, w którym to najważniejszą sprawą stanowił człowiek. Zatem „człowiekiem jestem i co ludzkie, nie jest mi obce”.
Zainteresowanie człowiekiem i jego problemami wynikało przede wszystkim z zainteresowania kulturą antyczną, tak też twórcy renesansowi sięgali do kultury antycznej greckiej i rzymskiej. Zresztą nazwano je klasycznymi.
Średniowiecze odbierało poczucie indywidualności. Istota ludzka była anonimowa, acz wiedziała ona, co od niej oczekuje reszta. Natomiast to, kim i jakim jest dana osoba, interesowali się humaniści. Właśnie z tej przyczyny Francesco Petrarca wybrał średniowiecznego św. Augustyna, a nie św. Tomasza, albowiem ten pierwszy napisał, iż ludzkość woli „podziwiać szczyty gór i wzdęte fale morza, i szerokie nurty rzek…”, zamiast dbać o siebie.
Humaniści dążyli do rozgłosu za życia i sławy po śmierci. Do tego pełny, wszechstronny postęp epoki był dla nich podstawowym hasłem, gdyż to właśnie oni doceniali otaczający ludzi świat. Życie zaś traktowali w sposób radosny, wręcz bytowali podług zasady „carpe diem”, czyli „chwytaj dzień”.
Reasumując, w dobie renesansu interesowano się człowiekiem, który dla humanistów był najistotniejszą kwestią. Potrzeba poznania i kształtowania indywidualnej osobowości przyczyniła się tak do przestudiowania siebie samego i swych wewnętrznych doznań, jak i formowania swojej osoby na podstawie wspaniałych wzorców człowieczego ducha, najlepiej wyjawionych w antycznej wiedzy o istocie ludzkiej, czyli w starożytnej myśli filozoficznej, literaturze oraz sztuce. Oczywiście humanizm rehabilitował kobietę, idealizował ją, uznawał za duchową istotę kierującą mężczyzn ku doskonaleniu swojego wewnętrznego „ja”.