-
Polesie litewskie – Polesie jest krainą geograficzną obejmującą dzisiejsze zachodnie tereny Polski, a także Białorusi i północną część Ukrainy. Spora część Polesia należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Cytat: „Szumiał o wszystkim, co widział, co słyszał na szerokim wielkim, na przedziwnym świecie i leciał, aż przyleciał do krainy w wody, trawy i drzewa bogatej, która nazywa się Polesie litewskie”.
-
Kanał Królewski – kanał na Polesiu łączący Pinę z Muchawcem.
Cytat: „Wiedział wiatr, co to za woda i jak się nazywa. Przed połową stulecia tu był i wiedział, że jest to Kanał Królewski”.
-
na szczyt situ – na szczyt sitowia.
Cytat: „Zanim motyl zdołał wzbić się z przybrzeżnej trawy na szczyt situ, u którego zwinął do snu pozłacane skrzydła, wiatr przeleciał nad Królewskim Kanałem i oko w oko spotkał się z roztoczonym jak wzrokiem sięgnąć, wysokopiennym, cienistym, przezroczystym lasem”.
-
amarantusy – rośliny ogrodowe i łąkowe.
Cytat: „Jedną tylko część odzieży mieli jednostajną; czapki czworokątne barwy amarantusów”.
-
Romuald Traugutt – postać historyczna żyjąca w latach 1825-1864, dowódca oddziału partyzanckiego na Polesiu w trakcie powstania styczniowego. 17 października 1863 roku ostatnim dyktatorem powstania. Zabity 5 sierpnia 1864 roku.
Cytat: „Wodzem ich był człowiek świętego imienia, które brzmiało: Romuald Traugutt”.
-
wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego – porównanie do Jezusa i jego drogi z krzyżem.
Cytat: „…według przekazania Pana opuścił on żonę i dzieci, dostatki i spokój, wszystko, co pieści, wszystko, co raduje i jest życia ponętą, czarem, skarbem, szczęściem, a wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego…”.
-
słupem ognistym – mowa o starotestamentowej Księdze Wyjścia. Podczas prowadzenia przez Boga Izraelitów z Egiptu przez pustynię do Morza Czerwonego, pojawił się za dnia narodowi wybranemu w słupie obłoku, natomiast po zachodzie – w słupie ognistym.
Cytat: „…poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym i w nim zgorzał”.
-
Leonidas – sławny król starożytnej Sparty, który w 480 r. p.n.e. dowodził obroną wąwozu Termopilskiego. Stał na czele trzystu Spartan, czyli garstki żołnierzy. Walczył z przerażającymi wojskami perskimi. W walce z armią perską wszyscy Spartanie zginęli. Przyczynił się do tego Efialtes, który zdradził tajemną ścieżkę. Tak oto Persowie podeszli Greków od tyłu. Mimo przegranej Spartanie są symbolem bohaterstwa, patriotyzmu, męstwa i gotowości do poświęcenia własnego dobra i życia dla swojego ukochanego kraju.
Cytat: „I głos jego słyszałyśmy z brzemieniem jak stal dzwoniącym; rozkazującym, niekiedy aż groźnym. Tak grzmieć musiał w wąwozie termopilskim głos Leonidasa”.
-
Herkules – obdarzony nadludzką siłą heros z mitologii greckiej, który był potomkiem Zeusa i Alkmeny, znany z bohaterskich czynów, choćby dwunastu prac.
-
Scypio – właściwie to Scypion. Na imię tak miało dwóch wielkich wodzów z Rzymu. Starszy z nich słynął z podboju Hiszpanii w III w. p.n.e., a młodszy po zdobyciu Kartaginy zniszczył ją w II w. p.n.e. W tym przypadku raczej mowa o wybitnym dowódcy i polityku z czasów II wojny punickiej, który żył w latach 236-184 p.n.e.
Cytat: „Na czele jazdy wyborów wodza postawił młodzieńca o postawie wyniosłej i czarnym, iskrzącym się oku. Młody Herkules z kształtów Scypio rzymski z rysów”.
-
naturalista – naukowiec lubujący się zagadnieniami biologicznymi, fascynujący się przyrodą w duchu naturalizmu.
-
w Dziatkowiczach – miejscowość na Polesiu.
Cytat: „– Gdzie? | – w Dziatkowiczach”.
-
do lasów horeckich – miejsca zadrzewione na Polesiu.
Cytat: „– Dokąd? | – Za Kanał Królewski, do lasów horeckich”.
-
Umęczonej – słowo to w utworze E. Orzeszkowej oznacza Polskę. Z powodu panującej cenzury, pisarka nie mogła napisać bezpośrednio o patriotyzmie, niepodległości, gdyż takie dzieło nie trafiłoby do rąk rodaków.
-
Prometeusz – tytan z mitologii greckiej o dobrym sercu dla swojego tworu, którym jest istota ludzka. Człowieka stworzył z gliny i własnych łez. Niejednokrotnie opowiadał się po stronie ludzi przeciwko innym bogom. Wykradł też ogień z Olimpu, ażeby podarować go ludzkości. Tym sposobem wyprowadził w pole samego Zeusa w konflikcie o ofiarę, jaką to stworzenia Prometeusza winni byli składać nieśmiertelnym. Za swoje dobro względem homo sapiens został surowo ukarany, gdyż przykuto go do skał Kaukazu. Tam każdego dnia przylatywał ptak, który wyszarpywał mu wciąż odrastającą wątrobę. Tak też jego cierpienia nie ustawały.
Cytat: „ – Baśń niesie, że Prometeusz do pierwiastku gliny, będącej podstawą istoty człowieczej, wlał po kropli każdego z pierwiastków zwierzęcych, samo serce człowiecze zaprawiając chciwością wilczą i wściekłością lwią”.
-
Horacjusz – Horacy, a właściwie Quintus Horatius Flaccus, uznawany za najwybitniejszego poetę starożytnego Rzymu to człowiek żyjący w latach 65 – 8 p.n.e. Tworzył on i eposy, i satyry, i listy poetyckie, i pieśni. Przede wszystkim jednak do historii przeszedł dzięki stworzeniu trzech ksiąg pieśni, zwanych również odami.
Cytat: „To jest przyczyna tych pomst i gniewów, które w ludzi uderzają zgonami starszymi, i to jest przyczyną, że walą się w gruzy gmachy wspaniałe, że lemiesze wojsk wrogich rozorywują wały podbitych grodów.
– Horacjusz? – zapytał towarzysz mówiącego i w tejże chwili z porywczym gestem silnego ramienia znad trawy się podniósł.
– Podbitych grodów. – powtórzył, chwilę milczał, aż zawołał:
-Teraz inaczej być nie może!… Podbitych grodów… Teraz walka to powinność!…”.
-
wrzawą upiorów – żołnierzy rosyjskich, armii rosyjskiej, sił obcych.
Cytat: „Przyniosła je ona tak, jak królewicz bajeczny dążył do zamku zaczarowanej królewny: przez zarośle cierniste, wrzawą upiorów napełnione, przez moczary bagniste, najeżone paszczękami smoków”.
-
vae victis (łac.) – biada zwyciężonym.
Cytat: „I ciągle płynął tędy nieśmiertelny strumień czasu, niestrudzenie szemrząc: «Vae victis! vae victis!…»”.
-
gloria victis (łac.) – chwała zwyciężonym.
Cytat: „A wiatr prędki od nieznanej, bezimiennej, wielkiej mogiły leśnej leciał i leciał, niosąc i niosąc w przestrzeń, w czas, w pamięci, w serca, w przyszłość świata tryumfem dalekiej przyszłości rozbrzmiewający okrzyk:
– Gloria victis!”