Sienkiewiczowska książka pt. „W pustyni i w puszczy” jest opowieścią napisaną po odbyciu przez skrybę podróży do Afryki. Swoje wrażenia literat przelał na kartki papieru i tym sposobem stworzył powieść podróżniczo-przygodową, w której to ukazał nie tylko niezwykłe losy dwojga młodych przyjaciół przebywających w Afryce, lecz również piękno samego kontynentu. Od stu lat historia ta czytana jest przez młódź, która to – zaczytana w pasjonujące przypadki Stasia Tarkowskiego i małej Nel Rawlison – z zapartym tchem śledzi kolejne przedstawione przez pisarza wydarzenia i z opisów Czarnego Lądu wyobraża sobie jego wygląd i klimat. Zresztą autor utworu opisał w nim nie tylko przyrodę obcego nam kontynentu, ale i zwyczaje zamieszkujących go ludzi.
W dziele możemy wyróżnić wątek główny i kilka pobocznych. Węzłowym jest wątek uprowadzenia dzieci wraz z przygodami związanymi z wędrówką, który rozpoczyna się przez Sudańczyków funkcjonujących na zlecenie Fatmy. Takie dość perfidne oddzielenie małych ludzi od ich ojców zaczyna pełną niebezpieczeństw podróż. Po porwaniu Polak z Angielką podróżują Pustynią Libijską. Skryba opisuje tu pustynię jako nieogarnioną sferę piachu. Mijają takie miejscowości jak Wadi-Rajan, Kharge, Asuan czy Wadi-Halfa. Druga część powieści ma miejsce w afrykańskim buszu i razem z bohaterami czytelnicy poznają tamtejsze pory roku: suchą i deszczową (massika). To dzięki książce wiemy, iż afrykańskie południe tj. „biała godzina” to istny skwar, podczas którego i ludzie, i zwierzęta chowają się w cień. Zatem to opowieść także o brutalności tamtejszej natury.
Dzieciaki po wielokroć muszą stawiać czoła niechcianym i trudnym przeszkodom, zmagają się i z kidnaperami, i ze zwierzętami. Są zdani tylko na siebie, muszą radzić sobie w każdej sytuacji, a szczególnie Staś, który jest nie tylko chłopcem, ale i starszym dzieckiem. Nie należy do tchórzy, radzi sobie zarówno z ludźmi, jak i z innymi istotami żywymi. Ukazuje wspaniałą postawę i pozytywne cechy charakteru. Udowadnia też swoją szczerą przyjaźń i przywiązanie do dziewczynki, a ona nie pozostaje mu dłużna, pomagając mu, jak umie, np. broniąc go przed porywaczami. Dzieci się o siebie nawzajem troszczą i zaprzyjaźniają z innymi, zatem w powieści jest również wątek przyjaźni.
Do dodatkowych wątków należy ten o poszukiwaniach zaginionych. Związany jest on z panem Rawlisonem i Tarkowskim oraz z kapitanem Glenem i doktorem Clarym. Ojcowie ci, zorientowawszy się w sytuacji, momentalnie rozpoczynają pogoń za porywaczami. Nieraz ryzykują swoim życiem, by tylko odnaleźć swoje pociechy. Nieobojętni wobec uprowadzonych pozostają także doktor z kapitanem, gdyż pragną pomóc w odnalezieniu Stasia i Nel. Straciwszy już wszelką wiarę, spotykają zaginionych dzięki zbiegowi okoliczności.
Następnym wymiarem opowieści jest wątek patriotyczny – związany z Polską. Pan Tarkowski i Staś nie mogli wrócić na łono ukochanej ojczyzny, albowiem tata chłopca brał czynny udział w powstaniu styczniowym w 1863 roku, w którym został ranny. Skazano go wówczas na zesłanie na Syberię. Uciekł stamtąd i poczynił wielkie starania, żeby Staś równie mocno kochał to, co polskie i znał swojski język. Znający wiele języków chłopiec za najpiękniejszą mowę uznawał tą, którą władali Polacy. Suponować można, iż powodem takiej oceny była niemożność porozmawiania w tym języku ze swoimi krajanami na ich terenie, a to, co niemożliwe, wydaje się o wiele piękniejsze. Chciał zostać, podobnie do swojego rodzica, inżynierem, gdyby jednak w jego ukochanym kraju wybuchła wojna, nie zawahałby się walczyć o jego suwerenność. Z miłości do własnego państwa na afrykańskiej skale wyrył napis „Jeszcze Polska” – słowa z ojczystego hymnu.
Do wątków uzupełniających zalicza się ten prawiący o niewolnictwie. Dotyczy on Mei, Kalego, Smaina… Niewolnicy są zdani na łaskę bądź brak miłosierdzia swojego pana. Tutaj powiedzenie: „Nie robisz mi łaski” nie byłoby adekwatne do sytuacji tych postaci, które musiały być posłuszne właścicielowi. Nie mogli sami decydować o sobie, to o nich decydowali inni, zwykle ludzie majętni. W przeszłości nierzadko osoby o czarnej skórze byli przez tych ludzi o białej wykorzystywani do niewolniczych prac.
Innymi pobocznymi wątkami są: wątek Kalego, wątek historyczny, wątek ojców, wątek Lindego. Akcja kończy się, gdy spotkawszy się z ojcami, dzieci wracają statkiem do Suezu, a dekadę później pobierają się i postanawiają ponownie zwiedzić Czarny Kontynent.