Budowa świata przedstawionego, czyli kompozycja w „Grażynie” Adama Mickiewicza

Ekspozycji, czyli ukazanie okoliczności wyjściowych, którymi jest zamek nowogródzki otoczony ze wszystkich stron fosą.

Zawiązaniem akcji jest przyjazd do zamku krzyżackich posłów. Delegaci pojawili się za sprawą tajnego porozumienia, uprzedniego umówienia się z księciem Litaworem, innymi słowy panem Nowogródka.

Rozwinięcie akcji:

1. Dialog Rymwida – poczciwego nestora, doradcy z księciem Litaworem, który, ku jego niezadowoleniu, zawarł z wrogami tajemną koalicję, aby zemścić się na księciu Litwy – Witoldzie. Powodem jest rankor powstały podczas podziału między nimi, według Litawora niesprawiedliwego, łupów z ich wypraw. Oczywiście matuzal pozostaje nieprzyjazny decyzji swojego pana.

2. Rozmowa Rymwida z żoną Litawora. Grażyna nie godzi się z haniebnym postępowaniem męża.

3. Grażyna interweniuje, próbując przekonać małżonka: „Długo błagała męża…”. Jednak Litawor zostaje nieugięty wobec ślubnej i zostaje przy swoich postanowieniach.

Punkt kulminacyjny:

1. Odprawienie posłów krzyżackich, podczas gdy Litawor ucina sobie drzemkę.

2. Groźba Zakonu z powodu niewywiązania się władcy Nowogródka z umowy.

Perypetia, czyli zmiana przebiegu akcji i skomplikowanie losów bohatera:

1. Wiadomość o zamierzonym szturmie Zakonu na nowogródzki zamek i zgromadzenie wojsk na rozkaz Grażyny.

2. Pojawienie się Grażyny w zbroi męża: „Nierównym stąpał i niepewnym krokiem”.

3. Bitwa z Krzyżakami „śród góry, przy blasku księżyca”.

4. Nieporadna walka litewskiego wodza: „Bezwładna szabla…”.

5. Czarny rycerz wybawcą: „Straszliwy piorun jego ręki”.

6. Przygotowany stos żałobny z pni, widzów, gałązek dla wodza.

7. Czarny rycerz Litaworem, natomiast na żałobnym stosie „niewiasta z wdzięków, a bohater z ducha” – Grażyna.

Rozwiązanie akcji to samobójczy czyn Litawora: „Bieży na stos[…] Ginie w płomieniach…”.