Polski pisarz od pewnego czasu rozmyślał o napisaniu książki na temat Czarnego Kontynentu, zwłaszcza podczas swojej podróży do Afryki, którą rozpoczął jesienią 1890 roku, a zakończył rok później.
Wyjazd do Czarnego Lądu zaproponowała pisarzowi redakcja, dla której pracował. Henryk Sienkiewicz zobowiązał się dostarczyć gazecie „Sowa” reportaże dotyczące jego pobytu na tym kontynencie. W drogę na inny kontynent wyruszył pod koniec 1890 roku i kilka tygodni później był w Kairze. Potem zmierzał do Port Saidu i Suezu. Uczestniczył również w polowaniach w el-Fajum. Miejsca te znane są też jego kreacjom z dzieła „w pustyni i w puszczy”.
Własne wspomnienia z pobytu na obcych mu terytoriach spisywał w „Listach z Afryki”, których lwia część powstała dopiero po powrocie do jego rodzimego kraju. Od tej podróży minęło dwadzieścia lat, nim napisał powieść „W pustyni i w puszczy”. W niej rozwinął wątek wspaniałych, wręcz wielkich przypadków, jakich sam chciał doznać. Akcja początkowych rozdziałów dzieła toczy się w miejscach znanych skrybie ze swoich eskapad. Zobrazowanie choroby Nel jest wybitnie miarodajne z rzeczywistymi objawami febry, albowiem literat sam na nią zachorował i zmuszony był przerwać swą przygodę.
Pisarz rozpoczął swoje prace nad książką w 1910 roku; informował o tym listownie trzynastoletnią Wandę Ulanowską – córkę przyjaciela i jednocześnie profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego). Sienkiewicz wychodził z założenia, iż każdy powieściopisarz winien jest tworzyć dzieła nie tylko dla dorosłych, ale i dla dzieci i młodzieży. Z tego też powodu postanowił napisać książkę zaadresowaną dla młodych ludzi. Zrazu tytuł tejże powieści miał brzmieć „Przygody dwojga dzieci w środkowej Afryce”, acz finalnie autor nadał jej inny, ten, który dzisiaj widnieje na okładce książki.
„W pustyni i w puszczy” to utwór, który na początkowo był publikowany w odcinkach w „Kurierze Warszawskim”. 1. wydanie książkowe ukazało się w 1911 roku. Powieść cieszyła się popularnością oraz pokaźnym zachwytem i dzieci, i dorosłych.
Sumując, Henryk Sienkiewicz w 1890 roku odbył podróż do Afryki. Była ona niezmiennie istotna, gdyż Polak na własne oczy przekonał się, jak wygląda Czarny Kontynent. Własne przeżycia pisarz zręcznie oddał w opowieści o Stasi i Nel, toteż sienkiewiczowska wyprawa na inny ląd wraz z chęcią stworzenia czegoś dla najmłodszych to główne powody, napędy i sposoby płodzenia „W pustyni i w puszczy”.