Dzieło literackie powstało w Stanach Zjednoczonych w czasie podróży skryby po tym kraju. Wyjechał tam w 1876 roku. Wówczas ziemie polskie były pod zaborami trzech państw: Rosji, Prus i Austrii. Dlatego też autor noweli opublikował ją w korespondencji drukowanej w Gazecie Polskiej. Warto zaznaczyć, iż gazeta ta, po upadku powstania listopadowego, przez pewien czas zmuszona była nazywać się Gazetą Codzienną. Jednakże Henryk Sienkiewicz współpracował z gazetą, która już przywróciła swoją pierwotną nazwę.
Inspiracją do napisania „Latarnika” była zasłyszana w Kalifornii przez Litwosa historia o osobie, która zaczytała się w powieści „Murdelio” Zygmunta Kaczkowskiego, przez co nie zapaliła latarni i doszło do uszkodzenia statku. Zresztą Sienkiewicz oznajmił: Opowiadanie to osnute jest na wypadku rzeczywistym, o którym pisał w swoim czasie Julian Horain w jednej ze swoich korespondencyj z Ameryki. Należy tutaj nadmienić, że Horain był publicystą, korespondentem utrzymującym kontakty z pisarzem, więc mógł zachęcić go do napisania tej noweli. Można zatem stwierdzić, że oryginalnym latarnikiem jest Polak – Siellawa, także tułacz, który ponownie skazany na wędrowniczy tryb życia postanowił odebrać sobie życie.
Przyszły laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za całokształt twórczości zmienił niektóre szczegóły, pozbawiając bohatera samobójczego czynu i rezygnując z powieści Kaczkowskiego, zastępując ją dziełem barda słowiańskiego.