Pozytywizm jest prądem kulturowym drugiej połowy XIX w. powszechnym w Anglii, Francji i innych państwach europejskich. Nazwa i filozofia tegoż nurtu powstała dzięki Augustowi Comte żyjącemu w latach 1798-1857. Ten francuski filozof wskazywał kierunek pozytywistycznej nauce mądrości za sprawą swoich, aż 6. tomowych „Wykładów filozofii pozytywnej”. Wyjaśniały one reguły nowego postrzegania świata. Pozytywny oznaczał wówczas to samo, co praktyczny, realny czy życiowy. Nie zaś „cudowny”. Dziś pozytywny to „dodatni”, „dobry”, „korzystny”, czyli antonim negatywnego.
Nie jest łatwo określić daty graniczne epok w literaturze. Wyznaczenie konkretnego dnia czy roku jest niewykonalne, chociaż w Polsce, takie kwestie jak zakończenie romantyzmu i nadejście pozytywizmu są łatwiejsze do ustalenia. Za początek pozytywistycznej epoki w Europie przyjmuje się drugą połowę XIX wieku. Trwała ona do 80. lat tego samego wieku. Z jakiej to przyczyny przyjęto akurat te lata?
W wyżej wymienionym okresie nasilał się trend filozoficzny, w którym to głoszono hasła i program młodych ludzi. To właśnie w 1850 realizm stał się jednym z nich. Nie ulega wątpliwości, iż już wprzódy, jeszcze w czasach romantyzmu, przebijały się nowatorskie, śmiałe utwory związane z przyszłym okresem, np. powieści realistyczne.
W polskim kraju epoka właściwa Goethemu okazała się silniejsza niż w innych europejskich krajach. Za jej kres uznaje się czas klęski powstania styczniowego, kiedy to gasły nadzieje związane z tym zrywem. Zatem 1864 rok to początek nowego okresu, natomiast koniec pozytywizmu nastąpił w 1880, gdy to został wyparty przez Młodą Polskę.
Przed zawitaniem nowej epoki do Polski działali już prekursorzy innowacyjnego myślenia, a przykładem są ludzie, których łączył „Dziennik Literacki”. Działo się to już pod koniec 50. lat. Przykładami takich twórców byli: T. T. Jeż i M. Bałucki. W następnej kolejności, po znanym już nam polskim wydarzeniu do 1875 roku miało miejsce preliminarne stadium i czas tendencyjnych powieści. Druga połowa lat 70. to najlepszy okres dla pozytywistów. Natomiast lata 80. to dojrzały realizm i początek Młodej Polski, a lata 90. to zmierzch tej epoki. Jak więc łatwo obliczyć, pozytywizm nie trwał zbyt długo, acz dużo wniósł do społeczeństwa i nauki. Dlatego nie należy go skreślać, biorąc pod uwagę jeno czas trwania.
Schemat faz polskiego pozytywizmu (do druku) znajdziemy pod adresem:
Schemat czasu panowania pozytywistów i pozytywizmu w Polsce