Pisarka nazwała zarówno sam utwór „Gloria victis”, jak i cały cykl nowel dotyczący czasów powstania styczniowego. Tytuł ten oznacza „Chwała zwyciężonym”. Z pewnością jednak nie miała na myśli tych, którzy się poddali. Mowa raczej o ludziach, którzy odznaczyli się męstwem, czynami na miarę bohatera, poświęcili się dla dobra kraju.
Nowela to gatunek epicki. Wyróżnia się on krótką treścią. Na domiar tego oznacza się jednym lub kilkoma głównymi bohaterami i jednym miejscem akcji. W takim dziele zredukowana zostaje liczba wątków, opisów przyrody.
Tytułem noweli Elizy Orzeszkowej jest łaciński zwrot. Tłumaczymy go na nasz ojczysty język jako „chwała zwyciężonym”. Po raz pierwszy słowa te padają pod koniec książki. Wykrzykuje je wiatr po wysłuchaniu opowieści o powstańcach. Zawołanie to jest wyrazem szacunku dla ludzi, którzy walczyli i polegli w bitwie.
Sama treść utworu „Gloria victis” stworzona została już w 1888 roku. Powstała na podstawie osobistych wspomnień z okresu zrywu styczniowego. Jednakże nie mogła od razu zostać opublikowana. Musiała oczekiwać złagodzenia cenzury i dopiero po roku 1905 możliwe było ukazanie się jej drukiem. W 1910 roku dzieło Orzeszkowej znalazło się w zbiorze nowel, od którego pochodzi jego tytuł.
Wyrok, jaki uchwalił sędzia dotyczący Joanny Lipskiej, można uznać za łagodny. Choć dla tak ubogiej kobieciny, był on i tak surowy.
Uczniowie tej młodej nauczycielki czują estymę do niej i tego, czym się zajmuje. Z chęcią przyjmują od niej nauki, z wdzięcznością pojawiają się na spotkaniach.
Brat Joanny, zwany przez nią Mieczkiem. Utrzymujący ich oboje z małego wynagrodzenia kancelisty. Zatrudniony w biurze.
Człowiek średniego wzrostu, kościsty, z pociągłą bez wyrazu twarzą i bladą cerą. Jego bladość wydawała się jeszcze jaśniejsza z powodu jego czarnego zarostu i ciemnych okularów.
Flegmatyk, nieśmiały, ale za to rozważny.
Młoda, szczupła blondynka o jasnej cerze, małych i różowych ustach oraz dużych oczach. Po śmierci ojca nosząca czarną, połataną suknię i najtańsze obuwie.
Sierota, niegdyś wychowana przez tatę – nauczyciela, który do końca został patriotą.
Uboga, prowadząca gospodarstwo brata – słabo opłacanego, słabowitego dobrego urzędnika.
Joasia przed swoją działalnością „nosiła zawsze czarną wełnianą suknię i czarny kapelusz, ani ozdobny, ani modny, lecz spod którego widać było gęstwinę ślicznych włosów tak prawie jasnych jak len, gładkich i lśniących nad czołem, w prosty, ciężki warkocz zwiniętych z tyłu głowy. Cerę twarzy miała bladawą i często zmęczoną, małe różowe usta i wielkie, szare oczy, które kryształową swą przezroczystością przypominały czasem oczy dziecięce.
landratura (z niem.) oznacza starostwo, urząd powiatowy. Cytat: „Gotować obiady, naprawiać jego bieliznę, wieczorami czytywać mu książki rozrywające po pracy biurowej w landraturze?”.
kancelista to niższy urzędnik kancelaryjny. Cytat: „Nie spał już, usłyszał ciche zapytanie siostry i, jeszcze niewyspany po ciężkiej pracy, biedny kancelista landratury leniwie wyciągając się na kanapce wydobył z gardła wzajemne, nieokreślone, gapiowato brzmiące pytanie: – Ha?”.
bona to domowa wychowawczyni dzieci. Cytat: „Niedawno powzięła już była zamiar wyjechania gdziekolwiek na początkową nauczycielkę, bonę, zarządzającą wiejskim jakim domem…”.
