Odrodzenie włoskie to czas niezwykłych osiągnięć i w malarstwie, i w rzeźbie, i w architekturze. Zwyczaj artystyczny renesansu cechował zarówno spokój i harmonia, jak i umiar, prostota i proporcja.
Wedle etymologicznego znaczenia terminu „odrodzenie” wynika, iż epoka, która nosi tę nazwę reaktywuje ideały niegdyś powszechne, później jednak zapomnianych. I tak też się stało, albowiem wyrażała ona zamysł kierowania się ku temu, co miało miejsce w czasach antycznych, a równocześnie nabierała dystansu do kultury średniowiecza.
Program humanistyczny miał wysokie wymagania, więc nie wszyscy mogli je spełnić. Podczas zapoznawania się z renesansowymi dziełami łatwo spostrzec niektóre ich właściwości i bliskość ich autorów do pewnych nurtów, tradycji.
Reformacja to prąd społeczno-religijny, świadczący o odwadze odrodzenia. Powstał on na podstawie innej niż katolickiej Biblii. Nie cofano się nawet przed kontestacją artykułów wiary, dogmatów religijnych. Atakowano więc Kościoły, które należały do rządzących światem. Miały one olbrzymie majątki i należały do władców. Bunt przeciwko nim pociągnął powstania mieszczan przeciwko bogatym, np. w Czechach.
Humanizm (łac. humanitas, czyli „człowieczeństwo”, „ludzkość”) to prąd umysłowy zwiastujący nadejście odrodzenia. Istota tego początku renesansu polegała przede wszystkim na uświadomieniu sobie wartości własnej, jedynej i niepowtarzalnej osobowości, jaką jest ludzka (sumanus to „ludzki”).
W czasie odrodzenia interesowano się średniowieczem. Docierały do ludzi pewne wartości epoki poprzedniej. Utrwalały się w ich świadomości gatunki literackie. Jednak to nie średniowiecze najbardziej fascynowało ludzi tamtych czasów.
Odrodzenie powstało z powodu upadku Konstantynopola. Wtenczas dużo Greków schroniło się na ziemi włoskiej. Przyczyniło się to do szerzenia przez zbiegłych obcokrajowców sztuki antycznej, a to z kolei spowodowało zmiany poglądów w Italii.
Kolebką renesansu są Włochy.
I choć epoce tej nazwę nadał włoski twórca – Giorgio Vasari, to jest ona słowem napisanym w języku francuskim i oznacza „odrodzenie”, „narodziny wtórne”, albowiem re to „znów”, natomiast la naissance (czyt. nesans) – „narodziny”.
Czas trwania odrodzenia winniśmy zacząć od Italii, gdyż to Włochy są rodowodowo związane z tą epoką.