Joanna Lipska jest młodą dziewczyną, sierotą zamieszkującą z bratem – Mieczysławem w ubogim mieszkanku w „wielkim mieście wielkich Niemiec”. Poznajemy ją dzięki noweli Elizy Orzeszkowej.
Z jakim zagadnieniem mamy do czynienia w nowelce słynnej polskiej pisarki?
W dziele Elizy Orzeszkowej występują formy podawcze narracji: opowiadanie o wydarzeniach (tempo toczącej się akcji zwalniane przez opisy), opisy postaci i przedmiotów (Joanny, Mieczysława czy sądu), opis sytuacji (rozprawa sądowa) oraz monolog i dialog (także monologi wewnętrzne głównej postaci).
Akcja noweli „A… B… C…” ma miejsce w latach siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku, czyli w nieprzyjemnej dla rodaków sytuacji, gdy ich ojczyzna była niszczona przez zaborców.
Chronologiczna kolejność zdarzeń rozpoczyna się, gdy Joanna lipska decyduje się na działalność nauczycielską, przez co musiała znaleźć się w gmachu sądu. Natomiast rozprawa sądowa ujawniająca osobowość bohaterki to kulminacyjny moment noweli.
Życie zwyczajnej ówczesnej kobiety: przyrządzanie posiłków bratu, sprzątanie mieszkań i chęć wykonywania innej pracy nie ominęło i Joannę Lipską.
Tajne nauczanie ubogich dzieci i satysfakcja z tej pracy powodowało w głównej postaci niezmierną radość. Natomiast rozprawa w sądzie, której przyczyną jest niesienie kaganka polskiej oświaty, udowodniła, iż była ona pożyteczna dla pozbawionych możności pobierania nauk z powodu biedy. Słowa: „Uczyłam dzieci, myślałam…, że czynię dobrze…” oraz „myślę, że dobrze czyniłam” są pełne godności.
Skazana „łagodnie” na „dwieście talarów kary pieniężnej, a w razie niewypłacalności na trzy miesiące więzienia” nie żałowała tego, co czyniła.
Spotkanie rodzeństwa w ich mieszkaniu okazało się jeszcze większą zgryzotą dla Joanny. Zaciągnięcie długu przez jej brata pozwalało jej uniknąć murów więziennych, acz dawało powody do większej nędzy i obaw.
Wizyta dzieci z elementarzem w biednym domu Lipskich tylko potwierdziła w Joannie, iż dobrze robiła. Odzyskała siły do dalszej działalności. Jednakże reakcja Mieczysława była lekko mówiąc nieprzychylna i nieco poskromiła siostrę: „Precz mi stąd, malcy!…”. Mimo tego wydarzenia Joanna pospołu z Mieczysławem podjęli decyzję o kontynuacji nauczania przez Lipską.
Mieczysław Lipski – brat Joanny był kancelistą w komisji skarbu. Wynagrodzenie miał marne. W dodatku po śmierci ojca pensja jego stała się podstawą istnienia rodzeństwa.
Czas historyczny zawarty w dziele Elizy Orzeszkowej to okres po upadku powstania styczniowego. To właśnie wtenczas Niemcy i Rosja wzmocnili represję wobec Polaków. Rozpoczęło się wynarodowianie młodych ludzi. Wszystko to wzbudziło w młodzieży mocne uczucia patriotyczne, które doprowadzały do stawiania oporu zaborcom.
Fragment „wielkie miasto wielkich Niemiec” świadczy, iż jest to miejsce, w którym toczą się wydarzenia w dziele Elizy Orzeszkowej.
Tytuł nowelki Orzeszkowej to pierwsze litery polskiego alfabetu. Oprócz tego to zapis głosów najmniejszych podopiecznych bohaterki, którzy poprzez powtarzanie utrwalali przyswojony materiał.
Nowela jest gatunkiem epickim odznaczającym się niedługą, dość zwięzłą formą, która obejmuje zazwyczaj dzieła niewielkich długości tekstu. Zwykle to kilka, może kilkanaście stron. Dostrzec w niej można jednego głównego bohatera oraz jedno miejsce, w którym rozgrywa się akcja. Podstawowej redukcji mogą ulegać takie elementy jak liczba postaci pierwszego planu (jeden bohater), a także liczba postaci drugiego plany, charakterystyka bohaterów, ilość wątków (jeden wątek) oraz brak opisów lub ich ograniczenie. Nowela charakteryzuje się również widocznym punktem kulminacyjnym. To właśnie po nim ma miejsce rozwiązanie akcji dzieła.